Trong hệ sinh thái khởi nghiệp sôi động của Việt Nam, nơi đổi mới sáng tạo là động lực phát triển, vườn ươm doanh nghiệp đang trở thành nền tảng quan trọng cho sự thành công của startup. Vậy vườn ươm là gì và tại sao các đơn vị trung gian hỗ trợ khởi nghiệp như vườn ươm, tăng tốc khởi nghiệp hay không gian làm việc chung cần quan tâm?
Vườn ươm doanh nghiệp là hình thức hỗ trợ có cấu trúc dành cho các startup giai đoạn đầu, cung cấp nguồn lực, cố vấn và hạ tầng để giúp họ phát triển từ những ý tưởng sơ khai thành các doanh nghiệp phát triển mạnh. Đối với các đơn vị trung gian phục vụ cho 3.800 startup đổi mới sáng tạo tại Việt Nam, theo Báo cáo “Toàn cảnh Hệ sinh thái Khởi nghiệp Việt Nam 2024”, quá trình này là chìa khóa để nuôi dưỡng thế hệ MoMo và Sky Mavis tiếp theo. Với sự hậu thuẫn của chính phủ và một thị trường năng động, Việt Nam đang ở thời điểm chín muồi để vườn ươm phát huy vai trò của mình. Bài viết này khám phá khái niệm vườn ươm doanh nghiệp và lý do vì sao nó lại đóng vai trò thiết yếu đối với các đơn vị trung gian khởi nghiệp Việt Nam đang hướng đến việc thúc đẩy các dự án đổi mới sáng tạo.
Vườn ươm doanh nghiệp là một quá trình hỗ trợ nuôi dưỡng, trong đó các đơn vị trung gian cung cấp cho startup những công cụ thiết yếu—bao gồm không gian làm việc, cơ sở kỹ thuật, khả năng tiếp cận nguồn vốn và hướng dẫn từ chuyên gia—nhằm thúc đẩy tăng trưởng. Đó là việc tạo ra một môi trường an toàn cho các nhà sáng tạo thử nghiệm ý tưởng, hoàn thiện sản phẩm và mở rộng một cách bền vững. Tại Việt Nam, điều này có thể là một vườn ươm ở TP. Hồ Chí Minh cung cấp phòng thí nghiệm dùng chung để một startup công nghệ thử nghiệm ứng dụng, hoặc một chương trình tăng tốc tại Hà Nội kết nối một dự án fintech với các nhà đầu tư tiềm năng.
Theo Báo cáo Hệ sinh thái Khởi nghiệp Việt Nam 2024 định nghĩa “các cơ sở ươm tạo doanh nghiệp” là những tổ chức cung cấp hạ tầng kỹ thuật, nguồn lực và dịch vụ nhằm hoàn thiện công nghệ mới và mô hình kinh doanh. Điều này phù hợp với thực trạng hệ sinh thái của Việt Nam, nơi có đến 45,14% startup đang ở giai đoạn tiền hạt giống (pre-seed), theo báo cáo năm 2024, và đang cần được hỗ trợ trực tiếp để tiến lên giai đoạn hạt giống. Hãy lấy ví dụ về Tiki: khởi đầu là một nhà bán sách trực tuyến vào năm 2010, Tiki đã được hỗ trợ nền tảng trước khi phát triển thành một “ông lớn” thương mại điện tử với sự hậu thuẫn của JD.com. Vườn ươm chính là cầu nối cho giai đoạn ban đầu đó, biến tiềm năng thô sơ thành những giải pháp sẵn sàng ra thị trường.
Vườn ươm không chỉ là để tồn tại—mà là để phát triển mạnh. Với 80% startup tại Việt Nam có dưới 50 nhân sự, như báo cáo đã chỉ ra, vườn ươm giúp họ tăng trưởng ổn định, tránh được các rủi ro do mở rộng quá nhanh. Đối với các đơn vị trung gian, đây là một sứ mệnh xây dựng năng lực bền vững và tạo ra tác động thực tế.
Cảnh quan khởi nghiệp của Việt Nam rất sôi động nhưng cũng đầy thách thức. Báo cáo Hệ sinh thái Khởi nghiệp 2024 cho thấy có 3.800 startup đang hoạt động, với những kỳ lân như MoMo (trên 30 triệu người dùng) và Sky Mavis (trên 2 triệu người chơi Axie Infinity mỗi ngày) minh chứng cho tiềm năng to lớn. Các đơn vị trung gian—gồm 21 cơ sở ươm tạo và 7 chương trình tăng tốc tính đến năm 2016, theo báo cáo—là trụ cột của hệ sinh thái này. Vườn ươm doanh nghiệp trao cho họ ba giá trị cốt lõi.
Thứ nhất, vườn ươm giúp tăng tỷ lệ thành công của startup. Báo cáo cho thấy chỉ 2,08% startup đạt được vòng gọi vốn Series C, phản ánh tỷ lệ thất bại cao ở giai đoạn đầu. Vườn ươm giải quyết vấn đề này bằng cách cung cấp sự hỗ trợ chuyên biệt. Sáng kiến Vietnam Silicon Valley (VSV), khởi động năm 2013 theo đề án 1383/QĐ-BKHCN, là một ví dụ tiêu biểu—làm cầu nối giữa startup và nhà đầu tư, hỗ trợ các dự án như MoMo hoàn thiện nền tảng thanh toán của mình. Các đơn vị trung gian ứng dụng mô hình vườn ươm có thể tăng khả năng sống sót của startup, biến ý tưởng tiền hạt giống thành doanh nghiệp có sản phẩm khả thi.
Thứ hai, vườn ươm phù hợp với định hướng quốc gia. Chương trình quốc gia 844 về “Hỗ trợ hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo quốc gia đến năm 2025” (ISEV) đặt mục tiêu hỗ trợ 800 dự án và 200 startup vào năm 2025, trong đó nhấn mạnh vai trò của các trung tâm ươm tạo như Trung tâm Hỗ trợ Khởi nghiệp Quốc gia (NSSC). Các đơn vị trung gian triển khai vườn ươm có thể tiếp cận chính sách và nguồn lực nhà nước—như ưu đãi thuế theo nghị định 94/2020/NĐ-CP dành cho NSSC—để nâng cao chất lượng dịch vụ. Sự phối hợp này đang thúc đẩy hệ sinh thái phát triển mạnh, điển hình là các cụm khởi nghiệp tại Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh.
Thứ ba, vườn ươm đáp ứng nhu cầu thị trường. Với dân số 100 triệu người, trong đó 70% dưới 35 tuổi, Việt Nam có nhu cầu cao về sản phẩm đổi mới. Vườn ươm giúp các đơn vị trung gian định hướng startup phát triển giải pháp phù hợp—hãy nghĩ đến Highlands Coffee, từ một cửa hàng nhỏ năm 1998 trở thành chuỗi thương hiệu toàn quốc nhờ chiến lược tăng trưởng bài bản. Dữ liệu từ báo cáo cho thấy 30,56% startup đang ở giai đoạn hạt giống, nhấn mạnh nhu cầu cần được hỗ trợ có hệ thống—một vai trò mà các đơn vị trung gian đang đảm nhận thông qua vườn ươm.
Tuy nhiên, con đường không bằng phẳng. Báo cáo Hệ sinh thái Khởi nghiệp 2024 chỉ ra những hạn chế như thiếu nguồn lực—93,98% vốn khởi nghiệp đến từ nguồn tự thân—và các rào cản pháp lý, như thời gian cấp phép kéo dài đối với startup trong lĩnh vực công nghệ y tế. Các đơn vị trung gian cũng gặp khó khăn do dữ liệu phân tán và chính sách không đồng bộ. Vườn ươm giải quyết những vấn đề này bằng cách cung cấp cơ sở vật chất dùng chung (giúp giảm chi phí), hỗ trợ xử lý thủ tục pháp lý, và triển khai các chương trình cố vấn như Global Mentoring Program được nhắc đến trong báo cáo.
Hành trình của VinFast, từ một nhà sản xuất ô tô nội địa đến thương hiệu xe điện toàn cầu, bất chấp các thách thức pháp lý, cho thấy vai trò của hỗ trợ có cấu trúc—biến khát vọng thành hành động. Với các đơn vị trung gian, vườn ươm là bộ công cụ giúp chuyển hóa hệ sinh thái “non trẻ” của Việt Nam—như cách báo cáo mô tả—thành một cường quốc đổi mới sáng tạo thực sự.
Đối với các đơn vị trung gian khởi nghiệp tại Việt Nam, vườn ươm doanh nghiệp không chỉ là một dịch vụ—đó là yếu tố thay đổi cuộc chơi. Mô hình này phù hợp với định hướng được nêu trong Báo cáo Hệ sinh thái Khởi nghiệp 2024, và hỗ trợ tầm nhìn của chương trình ISEV. Dù bạn là vườn ươm hay chương trình tăng tốc, vườn ươm sẽ cung cấp cho bạn công cụ để nuôi dưỡng kỳ lân tiếp theo—thông qua việc nâng cao năng lực đổi mới sáng tạo và khả năng sẵn sàng bước ra thị trường.
